Czym są zegary wieżowe ?
Definicja zegara wieżowego zakłada, iż jego mechanizm mieści się wewnątrz budynku, a tarcze wyprowadzone są na zewnątrz. Zegary wielkie spotykamy więc przede wszystkim na wieżach i poddaszach wielu gmachów. Owe czasomierze przeznaczone są głównie do użytku publicznego. Czas pokazywany na nich jest zazwyczaj dobrze widoczny. Duża ich część wyposażona jest także w mechanizmy bicia, co pozwala na określenie aktualnego czasu nawet w dużych odległościach. Zegary tego typu szybko zyskały popularność i zaczęto je montować w powstających kościołach, szkołach, ratuszach, pocztach i wielu innych budynkach. Dawniej, kiedy czasomierz domowy graniczył z fantastyką, życie w miastach biło w rytm kościelnego lub ratuszowego zegara.
Krótka historia:
Dużą ciekawostką może być fakt, iż pierwsze zegary wieżowe nie posiadały tarcz ze wskazówkami! Były wyposażone tylko w mechanizmy bicia, dzięki którym można było określić aktualny czas. Występowały także zegary, które wybijały jedynie siedem godzin kanonicznych, według których toczył się życie w zakonach. Przez setki lat mechanizmy takich zegarów ulegały niezliczonym przeróbkom i udoskonaleniom. Podział na rodzaje zegarów wieżowych jest tak obszerny, iż nie będziemy się tutaj w niego zagłębiać, gdyż jest to niemal niemożliwe. Podajemy tutaj tylko uproszczony schemat stopni rozbudowania i rodzajów mechanizmów. Istnieją więc zegary:
- wyłącznie wskazujące godziny (tzw. chodziki)
- wybijające godziny i kwadranse
- zegary wyposażone w system do wygrywania melodii (zegary kariolowe)
- zegary wyposażone w ruchome figury (zegary figuralne)
- zegary wskazujące dane astronomiczne, np. fazy księżyca (zegary astronomiczne)
Bardziej rozbudowane zegary zazwyczaj posiadają wiele dodatkowych funkcji, np. wybijają godziny oraz melodie, ukazują dane astronomiczne, a w celach zdobniczych wyposażone są w ruchome figury. Zegary składające się z więcej niż jednego mechanizmu nazywamy zegarami skomplikowanymi.
Istnieją zegary bardzo rozbudowane wyłącznie w technice tradycyjnej (zegary mechaniczne) lub współczesnej (np. zegary elektryczne). Na przestrzeni wielu lat, szczególnie w okresie powojennym, powstawało wiele czasomierzy budowanych techniką mieszaną (np. z tradycyjnym zespołem chodu oraz elektrycznym systemem poruszania figur).
Ostatnio zaczęto budować i niestety gdzie niegdzie podmieniać zegary mechaniczne na elektroniczne.
Ogólna budowa:
Napęd:
Napęd jako człon mechanizmu zegarowego skupia energię, która przekazywana jest dalej pozostałym częściom mechanizmu. Energię taką czerpie się z nakręcanych sprężyn (jednak niemalże nigdy w zegarach wieżowych) lub podciąganych obciążników (wag), stosowanych właściwie prawie zawsze w takich zegarach.
Przekładnia chodu:
Głównym celem całej przekładni chodu jest dostarczenie energii z napędu do wychwytu.
Przekładnia wskazań:
Zespół kół zębatych w przekładni wskazań ma na celu połączenie przekładni chodu ze wskazówkami i odpowiednie przełożenie tych obrotów na ruch wskazówek.
Urządzenie nastawnicze:
Jak sama nazwa mówi, urządzenie to służy do nastawiania godzin. W zegarach wieżowych mieści się ono w miejscu, gdzie praca mechanizmu przekazywana jest na wał (pędnię) łączący mechanizm z przekładnią wskazań. Z reguły producenci montowali w tych miejscach podziałki minutowe lub tarczę ze wskazówkami, aby można było na bieżąco kontrolować wskazania tarcz na wieży. Istnieją dwa główne sposoby łączenia mechanizmu z wałem - łączenie cierniowe i widełkowe. Łączenie cierniowe zbudowane jest w taki sposób, iż koło zębate umieszczone na odpowiedniej osi mechanizmu, przekazujące pracę mechanizmu na wał, usztywnione jest za pomocą dokręconej śruby, którą odkręca się w celu uwolnienia koła i swobodnego obrotu w celu regulacji wskazań. Łączenie widełkowe natomiast jest stosowane najczęściej w zegarach z mechanizmem pośredniego wychwytu ze względu na fakt, że jest ono bardzo sztywne i uniemożliwia niepożądany ruch wskazówek z przyczyn zewnętrznych (np. Silne wiatry, ptaki itp), na które szczególnie narażone są duże zegary wieżowe.
Wychwyt:
Wychwyt to jedna z ważniejszych części mechanizmu. Ma on za zadanie na przemian uwalniać i blokować obroty kół z przekładni chodu, aby równomiernie przekształcać energię potencjalną zawartą w napędzie w energię kinetyczną. Istnieją różne rodzaje wychwytów : cofające, spoczynkowe lub wolne. Do najczęściej spotykanych rodzajów wychwytów możemy przypisać takie jak:
- Grahama "kotwicowy wychwyt spoczynkowy"
- Nożycowy
- Mannhardta
- Denisona
- Mudge'a
- Grashopper'a'
- Wrzecionowy (szpindlowy, stosowany dawniej w połączeniu początkowo z kolebnikiem, a następnie z wahadłem)
Jest ich jednak więcej rodzajów
Wychwyt jest połączony z regulatorem, np. wahadłem czy balansem (z kołem balansowym), lub dawniej kolebnikiem. Dany regulator steruje pracą owego wychwytu. W wypadku zegarów wieżowych regulatorem jest właściwie zawsze wahadło. W historii próbowano połączyć technikę budowy zegarów wieżowych z wynalazkiem koła balansowego, jednak nie przyniosły one pożądanych skutków. Dawniej przy wychwycie wrzecionowym stosowano kolebnik.
Wskazówki:
Dzięki zastosowaniu wskazówek możemy odczytać aktualną godzinę, którą pokazuję nam zegar. Wskazówki są zazwyczaj umieszczone nad tarczą, na której umieszczona jest podziałka czasu. Niegdyś na tarczy widniała tylko wskazówka godzinowa, od XVIII wieku montuje się przy zegarach także wskazówki minutowe (wynaleziona w 1687 roku). Wykonane są zazwyczaj z blachy z różnych metali wzmocnionej drutem lub mającej wygięte żeberko wzdłuż własnej osi.
Tarcza:
Tarcza, jak już napisano powyżej, wyposażona jest w podziałkę czasową. Tarcze wykonane są różnych materiałów – metalu, kamienia, łupku, emalii, drewna, szkła czy tworzyw sztucznych. Niegdyś były na nich umieszczone podziałki 24-godzinne, następnie wprowadzono system włoski, zwany „półzegarzem”, czyli podziałkę 12-godzinną. Miało to miejsce w XV i XVI wieku.
Zegary wieżowe, a inne małe zegary, ogólne różnice:
Zegary wieżowe różnią się od swoich małych braci. Mimo, iż zasada działania jest podobna, mają one jednak inną budowę konstrukcyjną i inaczej się je konserwuje. W zegarach wieżowych mechanizm znajduję się w wieży lub podobnych miejscach, stanowiących niejako ich „obudowę”. Za pośrednictwem różnych przekładni i innych podzespołów mechanizm jest połączony z odległymi od mechanizmu wskazówkami. Połączeń tych jest wiele rodzajów. Większość zegarów wieżowych posiada więcej niż jedną tarczę ze wskazówkami.
Zegary i zegarki są dużo mniejsze od zegarów wieżowych. Mogą być one bardzo proste, jak i bardziej złożone. W jednych można dostrzec więcej podobieństw do zegarów wieżowych, a w innych znacznie mniej.
© 2010 - 2023 www.czasnawysokosci.pl
Wszystkie prawa zastrzeżone. Publikacja serwisu lub jego fragmentów za pomocą jakichkolwiek środków bez pisemnej zgody autorów zabroniona!