• Czas na wysokości

    Tradycja, pasja, historia...

  • Naprawa zegarów wieżowych

    Gruntowne renowacje mechanizmów

  • Renowacje tarcz zegarów wieżowych

    Renowacje tarcz zegarowych

  • Naprawa zegarów wieżowych

    Ratujmy zegary

  • Zegary wieżowe

    Czas mierzymy wysoko

  • Automatyka mechanizmów

    Automatyka tradycyjnych mechanizmów

Tradycja zegarmistrzostwa wieżowego / Renowacje zegarów wieżowych

Zasady działania zegara mechanicznego (i trochę o historii..)

Codziennie spoglądamy na wskazówki małych i wielkich czasomierzy, a czy zastanawiamy czasem, co sprawia, iż nam służą? Zegar stanowi swoistą kombinację zasad fizyki, które wykorzystane i uporządkowane w określony schemat sprawiają, iż czasomierze w niesamowitej harmonii oraz spokoju odliczają każdą sekundę.

Żeby zegar działał, potrzebne jest źródło energii. Siła ta musi być uwalniana stopniowo i regularnie. Źródłem energii w zegarach może być siła sprężystości (tj. sprężyna) lub grawitacji (wagi zawieszone najczęściej na linkach lub łańcuchach). W miarę, jak zegar chodzi, sprężyna rozwija się lub ciężarek opada i w ten sposób wprawia koła zębate w ruch obrotowy. Aby odwrócić ten proces, potrzebny jest człowiek.

Regulatory, które sprawiają, że energia potencjalna przemieniana jest w kinetyczną stopniowo, ewoluowały na przestrzeni wieków. Czynią to poprzez uwalnianie i blokowanie obrotu kół zębatych mechanizmu, a w konsekwencji ruchu wskazówek. Początkowo regulator stanowiło swoiste ramię ułożone poziomo oraz kolebnik. Regulacji dokonywano poprzez zawieszanie na końcach tegoż ramienia ciężarków w określonej odległości od jego środka. Rozwiązanie takie było niedokładne i szybko zostało zastąpione wahadłem, spotykanym do dziś. Cechą, która odróżnia wahadło od wcześniejszego regulatora jest tzw. izochronizm wahadła, czyli zasada fizyki mówiąca, iż okres wahań jest zawsze identyczny, a ruch ramienia taki nie był. Zmieniały się następnie tylko techniki jego wykonania, długość i masa. Jednak bardziej znaczące zmiany tkwiły w wynajdywanych wychwytach, czyli elemencie zegara, w którym bezpośrednio blokowane i uwalniane są koła zębate, np. przez kotwicę poruszaną właśnie przez wahadło (w wypadku np. wychwytu Grahama). Minusem tego rozwiązania jest fakt, iż zegar zawsze musi być w określonym położeniu, nie można go poruszać, a wszelkie zmiany pozycji od razu wpływają na dokładność chodu. Zegar może nawet zupełnie się zatrzymywać.

Innym regulatorem jest koło balansowe z włosem balansowym. Rozwiązanie takie umożliwiło produkcje mniejszych zegarów, a także rozwiązywało wyżej wymienione problemy związane z wahadłem. System taki polega na zamontowaniu w mechanizmie kółka balansowego z metalowym spiralnym „włosem” zaczepionym jednym końcem na osi kółeczka, a drugim do elementu stałego (np. płyty mechanizmu). Włos swą energią sprężystości będzie obracać kółeczkiem na zmianę w lewo i w prawo. Przy osi zamontowany jest bolec, który porusza w obie strony małą kotwicą z widełkami, które bezpośrednio uwalniają i wstrzymują ruch kół zębatych mechanizmu. Takie rozwiązanie jest jednak bardziej delikatne, a także wrażliwe na zmiany dostarczanej energii oraz temperatury. Nie nadaje się także do zastosowania w zegarach, gdzie występują dość duże siły (np. w zegarach wieżowych).

Zasada działania zegarów elektronicznych i kwarcowych jest już zupełnie inna. Źródłem energii jest w nich silnik elekryczny, który działa w rytm narzucany mu przez mikroprocesor i taktowany częstotliwościami kwarcu. Fakt, iż zajmujemy się zegarami mechanicznymi sprawia, że nie będziemy się rozwodzić na temat tychże konstrukcji, których jest bardzo wiele typów.

Zegary mechaniczne ewoluowały i rozwijały się na przestrzeni tysiąca lat. Początkowo wcale nie wskazywały godzin, ale wyłącznie wybijały je na dzwonach. Były one wielkich rozmiarów, przez co mieściły się w wieżach opactw i kościołów. Do dziś podobnych zegarów zachowało się niewiele, np. na katedrze w Exeter w Wielkiej Brytanii. Później opracowano tarcze 24-godzinne z jedną wskazówką, następnie „pół zegarze”, czyli zegar 12-godzinny, aż w końcu zegar ze wskazówkę minutową. W miarę, jak mechanizmy zmniejszano do rozmiarów czasomierzy domowych, a także kieszonkowych, wprowadzono wskazówkę sekundową. Zegar wieżowy jest jednak pierwowzorem wszystkich zegarów i to im poświęcimy najwięcej uwagi.

© 2010 - 2023 www.czasnawysokosci.pl

Wszystkie prawa zastrzeżone. Publikacja serwisu lub jego fragmentów za pomocą jakichkolwiek środków bez pisemnej zgody autorów zabroniona!